NGƯỜI NGHỆ SĨ CỦA ĐẤT VÀ LỬA

Trong số ít người làm điêu khắc ở Khánh Hòa, chỉ duy nhất Đoàn xuân Hùng chọn chất liệu đất nung cho các tác phẩm nghệ thuật của mình. Tại hai cuộc triển lãm mỹ thuật khu vực Nam miền Trung và Tây Nguyên năm 2003 và 2004, hai tác phẩm Cầu phúc và Làng gốm của anh đều nhận được giải thưởng của tỉnh Khánh Hòa và giấy khen của Hội Mỹ thuật Việt Nam.

Lửa nóng, nước nguội. Ai cũng sợ lửa hơn sợ nước – Thế nhưng, Đoàn xuân Hùng đã chọn một thử thách dám chơi với lửa của nghệ thuật đất nung. Từ chất liệu đất sét, qua nhiều năm nghiên cứu, thử nghiệm; Đoàn xuân Hùng đã “khống chế” được ngọn lửa và tạo ra những tác phẩm nghệ thuật đẹp.

Vào một ngày đầu năm 2005, chúng tôi có dịp đến thăm xưởng điêu khắc của anh tại xã Vĩnh Ngọc, thành phố Nha Trang - Mà, theo cách nói của người dân địa phương đó là “một ngôi nhà cổ mới xây!”. Ấn tượng đập vào mắt chúng tôi là ngôi nhà hai tầng, để gạch trần kiến trúc theo lối cổ cách tân, có những bức phù điêu bằng đất nung tô điểm cho ngôi nhà một nét độc đáo rất riêng. Giữa những ngổn ngang đất sét, tượng, phác thảo … Đoàn xuân Hùng đã giải thích lý do anh chọn nơi này làm xưởng điêu khắc:

- Vùng này dọc theo sông Cái Nha Trang, tôi đã dùng đất sét ở đây là loại đất phù sa cổ làm chất liệu cho những tác phẩm nghệ thuật của mình. Tháp Bà Nha Trang cũng nằm dọc theo sông Cái; qua nhiều năm nghiên cứu về văn hóa Chăm, đời sống của người Chăm trong cộng đồng dân tộc Việt …, tôi nghĩ ngày xưa người Chăm đã dùng chất liệu đất giống như ở đây để làm nên những công trình kiến trúc và những tác phẩm nghệ thuật.

Sinh năm 1960 tại Nha Trang, Đoàn xuân Hùng đã trải qua nhiều nghề trước khi đến với điêu khắc. Anh cho biết: “Từ nhỏ tôi đã say mê đất – hồi ấy tôi học lớp 3 ở trường Giuse Nghĩa Thục, ngày nào tôi cũng tranh thủ đi học sớm ngang qua chùa Linh Thứu để ngắm say sưa 2 ông thợ đắp hình con ngựa mà không hề biết đó là một đam mê tiềm ẩn. Lớn hơn một chút tôi lại say mê những bức tranh vẽ. Tôi cũng biết làm thơ, soạn nhạc, đánh đàn, đánh trống, biết vẽ … Đến năm 13 tuổi tôi thấy mình ở trong đất và tôi bắt đầu nặn tượng; chỉ là chơi thôi, chủ yếu để tặng bạn bè, vậy mà đến giờ có người vẫn còn giữ. Tốt nghiệp phổ thông tôi học ngành cơ khí và làm nghề này một thời gian. Trong thời gian này, tôi luôn khắc khoải, đó không phải là mình. Thế rồi, khát khao mãnh liệt đến với điêu khắc, tôi quyết định ra Huế học 1 năm dự bị ở đại học Mỹ thuật Huế, sau đó học đại học Mỹ thuật TP.HCM. Ra trường tôi về giảng dạy ở trường trung cấp Văn hóa Nghệ thuật Khánh Hòa. Được hai năm, bạn bè ở thành phố mời tham gia các công trình của xưởng trường Đại học Mỹ thuật. Tôi đã làm nhiều công trình ở khắp các tỉnh thành trong cả nước. Mục đích chính để học hỏi kỹ thuật, rèn luyện tay nghề và cũng không loại trừ mục đích mưu sinh. Đối với tôi, những kiến thức trong trường đại học là nền tảng để phát huy khả năng sáng tạo nên tác phẩm; mười năm làm tượng đài là khoảng thời gian tôi học rất nhiều điều. Ở tuổi 40 tôi quyết định “rẽ lối”, và đã chọn đất nung làm ngôn ngữ chất liệu để thực hiện những tác phẩm mang tính văn hóa Việt Nam. Khi nói đến đất nung người ta thường liên tưởng đến những vật liệu dân dụng như: bình, vại, lò, lu…; ít ai đưa chất liệu này lên một giá trị nghệ thuật cao hơn. Đây là một thể lọai khó, ngoài việc tạo hình còn phải xử lý phần hậu kỳ; nung như thế nào để tác phẩm có được những màu đẹp theo ý muốn, nâng cao giá trị nghệ thuật về hình thức lẫn chất liệu”.

Sau hai năm với rất nhiều thử nghiệm, đến nay những tác phẩm của Đoàn xuân Hùng đã đạt theo mong muốn của anh. Anh có thể tính cách pha chế đất và có thể khống chế được ngọn lửa bằng sự kết hợp cách nung truyền thống của người Kinh và cách nung lộ thiên của người Chăm. Anh nói: “Tôi đã tự tìm ra cách thức nung riêng, tạo được màu sắc cho tác phẩm qua lửa. Do tính chất co ngót của vật liệu đất sét, để có được một tác phẩm mang tính nghệ thuật và kỹ thuật đẹp rất khó; phải biết ở nhiệt độ nào tác phẩm sẽ có những màu gì, giữ lửa ra sao để tác phẩm không bị phá hủy, phải đoán biết tác phẩm có khả năng bị hư ở chỗ nào, khắc phục ra sao … Một công việc rất cực nhọc và khó khăn, vừa phóng khoáng, lại vừa tỉ mỉ… Bởi thế ban đầu có đến 30 học trò, nhưng giờ đây chỉ còn một “ – (Cười).

Có thể thấy những tác phẩm của Đoàn xuân Hùng là một sự kết hợp giữa hai nền văn hóa Chăm –Việt. Khoảng hơn 50 tác phẩm hiện có của anh phần lớn thể hiện 3 chủ đề: tình mẫu tử, tình yêu và thiếu nhi: Chắp cánh, Mẹ Chăm, Ngước cao, Nũng nịu, Bập bênh, Hoài vọng, Mộng mơ…. “Tôi thích chọn chủ đề về tình mẫu tử và hình tượng người phụ nữ vì đất là một chất liệu dân gian có thể tạo nên những tác phẩm nghệ thuật dễ thụ cảm với mọi người. Và hình tượng người mẹ, người phụ nữ, thiếu nhi hay những mảng đề tài dân gian Việt Nam có thể lột tả được điều tôi muốn nói lên từ đất. Ai cũng có một thời ấu thơ được người mẹ chấp cánh bay cao, mẹ tập con đứng, tập con đi, mẹ là người đầu tiên giúp con khám phá ra bao hạnh phúc và niềm vui cuộc sống và mẹ giúp con thực hiện những ước mơ trong đời. Mẹ tượng trưng cho đất – đất mẹ”.

Ngoài ra, Đoàn xuân Hùng còn có những tác phẩm mang tính lễ hội như: người đánh trống baranưng, thầy cúng, người thổi kèn saranai…, vừa hiện thực vừa huyền thoại, có cảm giác ta mới gặp hình ảnh này hôm qua, nhưng cũng có thể nằm ở đâu đấy trong tiềm thức. Anh kể: “ Tôi làm những tác phẩm về nghi thức tra hồn trong lễ hội Rifamiga của văn hóa Chăm hầu không kịp ghi lại khi đi thực tế, nó đã ở trong đầu và cảm xúc tuôn trào ra đôi tay”.

Hàng trăm phác thảo chưa làm, tự đặt cho mình chỉ tiêu 20 phác thảo mỗi tháng. Đoàn xuân Hùng ngày ngày miệt mài lao động trong căn “nhà cổ” bên dòng sông cái Nha Trang. Từ phác thảo trên giấy, tìm bố cục trên đất và hoàn thiện tác phẩm theo kích thước muốn làm… công việc rất nhiều. Tượng đất nung của anh hiện nay có mặt nhiều nước trên thế giới. Vốn là một người “cầu toàn”, anh nói: “Tôi vẫn theo dõi những tác phẩm của mình hiện giờ đang ở đâu và người ta sử dụng như thế nào. Rất may mắn những người mua tượng của tôi đều là những người yêu thích cái đẹp từ đất và lửa“.

Với lịch sử gần một vạn năm của nghệ thuật gốm đất nung qua nhiều thế hệ người Việt Nam, Đoàn Xuân Hùng – người dám chơi với lửa đã kế tiếp cuộc hành trình khó khăn này với mong muốn những tác phẩm của mình có thể đi xa hơn, như một cách chuyển tải thông điệp của cuộc sống: Tình đất và Tình người.

Anh đã kết thúc câu chuyện với tôi bằng một nụ cười thật hiền: “Người ta chỉ an tâm khi tìm thấy chính mình. Bạn thấy đấy, những năm tuổi 20, tác phẩm của tôi quằn quại, khắc khổ, nhưng đến giờ thì đã bình yên”.

Đào Thị Thanh Tuyền