Con dê đã chết hôm qua

 Alfred N. Mutua 

Việc quyết định con dê phải chết vào hôm trước lễ Giáng Sinh là tính toán sai lầm của Mzee Kioko. Con dê duy nhất, Kioko nghĩ ngợi, đã chết không đúng lúc, làm cho cuộc sống của ông trở nên khó khăn. Giờ đây dường như thói quen hàng ngày của ông sẽ thay đổi. Ðó cũng không phải là một lề thói thường ngày. Từ khi vợ mất đi cách đây 3 năm, để lại ông- một lão già góa 70 tuổi, cuộc sống của ông đong đầy những biến động. Cái chết của con dê đã không giúp được gì. "Aki ya kweli[1]," Kioko lẩm bẩm nghĩ ngợi. Ông đang ngồi trên chiếc ghế ba chân bên cạnh căn chòi tranh vách đất của mình. Bóng nắng chiếu trên mặt và vai ông, làm cho chiếc áo khoác trắng (thực ra là màu cháo lòng) trở thành một màu vàng vọt.

Ðặt mũi tên đang vót xuống, ông đưa tay trái chùi mặt. Ðó là một buổi chiều yên tĩnh. Con chó của ông, Chui, đang nằm dưới gốc cây xoài giữa chòi tranh và kho thóc rỗng. Chui đang bận táp những con ruồi và bướm lởn vởn quanh đó. Một lúc, nó chán trò đớp ruồi và đứng dậy chậm chạp bước về phía Kioko. Nửa chừng nó dừng lại, rồi băng ngang qua nền cát đỏ để giơ chân sau lên ngang nhiên đái vào một rẻo đá nhỏ. Nó đái không trúng rẻo đá. Chắc mình đã già rồi, nó dường như nghĩ ngợi trước khi bước lại và nằm bên cạnh Kioko.

“Không thể nhắm trúng vào tuổi này phải không?” Kioko hỏi Chui. “Cũng may là mày không quan tâm đến việc sinh đẻ nữa”. Ðể trả lời, Chui rên rỉ, ngáp và lơ mơ ngủ.

“Atsi. Maundu me vinya[2]," Kioko nói, cuộc sống sao mà cay cực. Ông liếc nhìn khu vườn nhỏ nơi có cây bạch đàn thấp đang đứng. Dước gốc cây là mộ của Maria vợ ông. Ruột gan ông thắt lại, cảm thấy nhói lên trong ngực, như bị đâm vào tim. Ông nuốt nước bọt khó khăn và mắt ngấn lệ.

Chậm rãi đứng dậy, nhặt lấy cái cung và mũi tên vừa vót, với dáng còng nhưng dứt khoát, ông từ từ bước trên lối đi sang phần đất người láng giềng. "Hoti Kuu?[3] Có ai ở nhà không?” ông kêu lên khi đến gần khu chòi ba gian. Ông đi ngang qua ba con dê đang buộc dây nơi cái cọc.

Wacha Mwana?[4]" ông chào cô bé đang bò lăn trên đất. Cô bé nhìn ông và đáp: “Aaạ”, rồi tiếp tục lăn lê. Kioko cười và tiếp tục bước.

“Karibu, chào ông bạn của tôi”. Ðó là Wambua hàng xóm của ông. Ông ta đang ngồi trên băng ghế bên ngoài gian chòi chính giữa. Wambua không đi đứng được nhiều nữa. Ðôi chân của ông không chống nỗi với bệnh phù voi đã phồng to gấp năm lần bình thường. Do vậy Wambua lùn và mập.

“Anh đang bị bọn xấu tấn công sao?” Wambua hỏi và ra hiệu cho Kioko ngồi xuống cạnh ông.

“Không, tôi sắp đi săn” Kioko đáp và đặt cung tên dưới đất.

“Săn?” Wambua cười “Ðích thực là mặt trời đã đốt một lỗ thủng trong đầu anh rồi. Tôi đã nghĩ chỉ có tóc anh là bị mà thôi chứ bây giờ thì toàn bộ...”

“Ha ha haa” Kioko cười và vỗ vào lưng Wambua. “Ít ra là óc tôi vẫn còn bên trong cái đầu này chứ óc của anh thì đã đi dạo chơi lâu quá rồi lạc đường về.”

Họ bắt tay nhau cười. Họ là bạn cũ và đã từng biết nhau gần bốn mươi năm.

“Vậy thì chuyện đi săn là như thế nào?” Wambua hỏi vừa bẻ đôi mẩu bánh mì đang ăn vàđưa cho bạn mình một nửa.

“Tôi cần một ít thịt để đãi gia đình bên vợ khi họ đến thăm vào lễ Giáng sinh.

“Thế còn con dê? Tôi nghĩ là anh sắp thịt nó rồi?”

“Con dê chết rồi”

“Chết?”

“Ừ. Hôm qua tôi thấy nó nằm ngửa thè lưỡi và mắt mở trừng trừng”

“Cái gì làm nó chết vậy?”

“Tuổi tác. Tim nó quá yếu. Anh không biết nó đã gần mười lăm tuổi rồi à? Với cuộc đời con dê thì đó là một trăm tuổi”.

“Ờ, đúng thế.” Wambua đồng tình. “Giống như chúng ta, nó cũng già và giống như nó, chúng ta cũng sẽ ra đi”

“Mẹ Nduku khỏe không?” Kioko đổi đề tài.

“Bà ấy khỏe, nhưng bệnh đau lưng cứ làm bà tỉnh giấc ban đêm. Bà ấy đã đi chợ sáng nay với Nduku và Makau. Họ để tôi trông cháu Mueni. Thế anh định khi nào đi săn?”

“Có thể là ngày mai”

Cả hai đều biết Kioko rất nghèo. Kioko cảm thấy vai mình oằn xuống. Nếu mình giàu, mình sẽ ra chợ mua một con bò đực, ông nghĩ. Thực ra ông biết, nếu giàu ông sẽ có nhiều dê và những cái quần của ông đã không phải có đến chín miếng vá với màu sắc khác nhau. Ðôi chân trần nứt nẻ của ông là đôi chân của kẻ nghèo. Chúng cần giày xăng đan, nhưng giày xăng đan có nghĩa là tiền, mà tiền thì không có mọc lên từ mặt đất như đậu.

Không phải Kioko luôn nghèo khổ. Khi hai mươi tuổi, ông sống ở Machakos và vào thời đó thì ông được xem là người sung túc. Ông kiếm được tiền từ công việc. Hồi đó ông là người dẫn đường cho đoàn đi săn. Những người châu Âu, hầu hết là người Anh và Hà lan đến Machakos, nơi Kioko sống, tổ chức cuộc đi săn. Những thanh niên như Kioko sẽ dẫn họ đến những vùng đồi Chyulu hoặc đến Kajiado để săn sư tử và báo. Kioko được trả thù lao hậu hĩnh và ông đã dùng tiền kiếm được để mua một miếng đất nhỏ ở Masii. Năm 1947, ông nghe rằng nhiều thanh niên đang sắp vào rừng để chiến đấu chống lại người Anh vì tự do. Ông chẳng để tâm chút gì về chuyện ấy. Cho đến khi bị bắn thì dường như ông mới nhận ra rằng chiến đấu vì tự do là tất cả.

 

Khi ấy Kioko hai mươi lăm tuổi và suốt tháng Tám mặt đất khô cằn khát cơn mưa, anh đang dẫn một toán ba người Anh trong chuyến đi săn. Họ đã đi năm ngày và chưa thấy gì để săn. Những con thú đã di cư về Tsavo để tìm nước. Kioko biết đó là một chuyến săn khó khăn.

Anh nhặt nhạnh được một ít từ tiếng Anh và có thể hiểu được miễn là không đòi hỏi phải nói. Bất cứ lúc nào nói chuyện với người châu Âu anh đều sử dụng tiếng Kampa và Swahili. Họ thích kẻ dẫn đường phải là một thổ dân “thực sự”. Kioko biết rằng công việc của anh sẽ không còn thu hút nếu khách hàng phát hiện ra anh có thể hiểu được ngôn ngữ của họ.

Vào ngày thứ năm, Kioko nhận thấy một trong những người Âu bắt đầu tụt lại đàng sau. Ông ta vừa mập và lùn và tròn quay mà mọi người gọi là Ngài Henry. Kioko nhìn mặt trời. “Khoảng 4 giờ”, anh nghĩ “ Chúng ta phải dừng lại để ăn tối vào độ sáu giờ rồi đi cho đến 10 giờ trước khi nghỉ đêm”

Anh nghe tiếng ai đó trượt chân phía sau. Ðó là Henry.

“Anh không sao chứ Henry?” Người Âu lớn tuổi nhất hỏi

“Không sao Ted ạ” Henry trả lời. “Chỉ tại ánh mặt trời”

“Mình có thể nghỉ ...” Ted mở lời.

“Không, không” Henry ngắt lời. “Tôi khỏe mà, tôi có thể đi được”

“ Nhưng đừng chết đè chúng tôi nhé ông già” Ted nói. “Lũ báo thích lắm đó”

Không ai cười.

Kioko ngẩng đầu và lắng nghe. Anh nghe tiếng kêu be be của một con linh dương. Anh nhận ra đó là tiếng rên đau đẻ. Cảm tính tự nhiên đã bảo anh không dẫn đoàn săn về hướng con linh dương vì họ sẽ bắn nó. Những người Âu này dường như thích tàn phá kẻ yếu.

“Tusimame hapa”[5], anh chỉ cụm đá dưới một bóng cây.

“Ðược. Thằng mọi nó bảo chúng ta nghỉ ở đây” Ted nói.

Kioko nhóm một bếp lửa nhỏ và giúp Joe_ người Âu thứ ba, pha trà. Sau khi dùng trà, những người Âu nằm xuống nghỉ. Kioko dựa vào một tảng đá và nghĩ về Maria vợ anh. Chị đang đợi anh tại ngôi nhà mới của họ ở Masii. Họ lấy nhau được mười tháng và chị đã có thai bảy tháng. Anh thường nghĩ đến chị. Chị hiểu anh và anh hiểu chị. Anh rất hạnh phúc với chị. Mình sẽ sớm gặp lại cô ấy, anh tự nhủ.

“Ta đi săn chứ đâu phải đi dạo” Joe càu nhàu. Kioko nhắm mắt và giả vờ như đang ngủ. Những người Âu sẽ nói thoải mái nếu họ nghĩ là anh đã ngủ.

“Ờ, tôi phải sớm bắn cái gì đó”

“Ừ, bất kỳ cái gì” Joe nói.

“Anh có bao giờ săn người châu Phi chưa?” Ted hỏi khẽ.

Một thoáng im lặng rồi Joe hỏi “Anh định nói tôi..., chúng ta... có thể?

“Ðúng thế và không một chút day dứt về điều đó”

“Nhưng đó là...” Henry mở lời. Ông ta muốn nói đến tội sát nhân nhưng có điều gì đó đã chặn ông lại. Sát nhân là khi anh giết một con người—một con người thật sự, ông lý luận. Ông đã từng được dạy rằng những người Châu Phi không hoàn toàn là con người. Họ là loại man di...

“Sẽ vui đấy.” Joe nói.

“Ðây khó hơn” Ted nói với họ.

Im lặng một lúc lâu. Kioko cảm thấy mồ hôi lạnh chạy dọc sống lưng. Anh hiểu lỏm bỏm được câu chuyện và biết rằng vài người bạn của anh đã “tình cờ” bị bắn gục bởi những thợ săn người Âu. Anh cảm thấy những ánh mắt của họ trên mình anh. Anh cố hết sức giữ vẻ mặt không biểu hiện gì, mắt anh nhắm chặt và miệng hé mở như thể đang ngủ say. Anh cảm nhận một mẩu đá nhọn đâm vào mông và hơn bao giờ hết anh muốn nhúc nhích để giảm sức nặng của mình -- bây giờ anh không thể gắng di chuyển được.

“Chà thằng mọi này...” Henry mở đầu.

“Và mãi mãi không ai phát hiện”, Ted nói. “Ðiều đó luôn xảy ra. Không trái khuấy. Giống như là săn khỉ hay linh dương vậy thôi. Thằng mọi ở đây cũng chỉ như con thú khác”.

“Ừ, nó thậm chí không nói được tiếng Anh” Joe thêm.

Một khoảng im lặng lâu hơn. Henry biết rằng họ chờ ông nói. Mặt ông ướt mồ hôi nhưng môi và cổ họng ông cảm thấy khô rốc.

“Khi nào?”

“Ðêm nay”, Ted nói.” Khi chúng ta bắt đầu đi nữa, tôi sẽ bảo thằng mọi chạy trước và đứng lại trên đường đi. Lúc đó tôi sẽ bắn nó hai phát để chắc chắn tôi trượt và thằng mọi sẽ hiểu ý. Thế là cuộc săn sẽ bắt đầu. Thằng mọi sẽ là của các anh, Henry”

Henry nuốt một cách khó khăn.

Tim Kioko như nổ tung. Anh giữ yên lặng khoảng năm phút rồi ngáp, vươn vai giả vờ như thức giấc.

“Ồ”, anh chỉ mặt trời, hy vọng họ sẽ không thấy tay anh run.

“Saa mbaya, twende”[6] anh nói với họ đã đến lúc phải đi. Tất cả họ đứng lên và lại bắt đầu đi.

Thế là hôm nay họ định bắn hạ mình? Kioko nghĩ. Mình giờ đây là con báo. Anh cảm thấy một cơn rùng mình kinh hoàng bao trùm lên anh. Anh biết Ted là tay thiện xạ và cả Joe cũng không tồi, họ đều lực lưỡng. Ðầu anh thấy nặng, hơi thở gấp gáp. Mình phải tỉnh trí. Mình phải suy tính, anh tự nhủ và liếc từ bên này qua bên kia.

Họ đi đang đi trên những bãi cỏ dài theo con đường của những con thú đã vạch ra. Mình cần những cái cây, và một ngọn đồi, anh tính toán. Anh tách ra khỏi con đường và bắt đầu đi theo hướng tây, theo hướng mặt trời lặn. Cách này thì anh có mặt trời chiếu vào mắt họ trong trường hợp họ không đợi đến khi trời tối. Henry dường như không mệt mỏi nữa. Ông ta như thể tăng thêm sức khỏe và một sức mạnh ý chí mới. Kioko đã từng thấy những sự thay đổi đột ngột như vậy nơi nhiều thợ săn. Henry đang sẵn sàng săn và con mồi thì đang ở gần.

Mặt trời chuẩn bị đi ngủ. Bầy chim đang bay theo những đội hình trên đầu và lũ dế bắt đầu hợp tấu với những âm thanh khác trong chiều tà. Họ im lặng tiếp tục đi và mỗi người theo đuổi những ý nghĩ riêng tư.

Bỗng Ted bắt đầu huýt sáo và Kioko suýt giật nảy mình.

“Simama” [7] , anh nói họ dừng lại và ra hiệu cho họ nằm xuống. Mặt trời chầm chậm chìm vào đất. Anh đặt tay lên miệng bảo họ giữ yên lặng, thế rồi anh bò vào một lùm cây trong bóng tối. Anh xoay lại và đứng lên ra hiệu cho họ chờ. Anh đi vào trong lùm cây và bắt đầu chạy về hướng một thung lũng mà anh đã đánh dấu từ lúc đầu. Mặc cho hoảng sợ hay rủi ro, Kioko không màng đến khi tháo chạy, anh nghe Ted la lên: “Thằng mọi bỏ chạy”. Thế là một phát súng nổ. Cuộc săn bắt đầu.

Kioko chạy nhanh hết mức, ngoằn ngoèo từ cây nọ đến cây kia. Anh thấy một tảng đá lớn dựa vào một con dốc nghiêng liền chạy về đó. Anh vòng ra sau tảng đá và thụp người xuống đất. Liếc về phía sau anh thấy Ted với Herry đang hiện rõ dần. Kioko đứng dậy tiếp tục chạy. Ðất bắt đầu nghiêng dốc xuống đồi. Một tiếng nổ khác và viên đạn kêu vo vo trên đầu Kioko. Anh bổ nhào xuống đất và bắt đầu lăn. Anh bị một bụi cây chặn lại. Anh liền bò ra phía sau bụi rậm.

“Nếu họ muốn chiến tranh, thì họ sẽ có chiến tranh”. Kioko nói và tháo cung tên phía sau lưng ra. Chọn một mũi tên từ trong ống tên và đặt vào cung, anh quì một chân và đưa lên đầu. Anh thấy Joe đang chạy đến phía trước. Anh ngắm vào cổ Joe và kéo dây cung. Anh biết anh sẽ không trượt bởi vì anh cũng là một tay thiện xạ. Anh gần như buông mũi tên khi anh cảm thấy trái tim bảo không. “Mình không thể giết người. Mình chưa từng giết một ai”, anh nghĩ và hạ mục tiêu xuống đùi của Joe. Soạt, và mũi tên bay ra. Joe trong trạng thái nghiêng mình trên một bụi cây lúc bản năng báo cho hắn biết có nguy hiểm—hơi quá muộn. Mũi tên trúng ngay đùi phải của hắn và xuyên qua cơ phía sau đâm vào đùi bên trái. Hắn ngã sấp xuống, hai chân bị trúng tên cột chặt vào nhau.

Tiếng kêu của hắn khi ngã xuống đã mang Ted và Henry chạy đến. Ted đã thấy Joe và hầu như đến gần anh khi gã thấy mũi tên. Gã thụp xuống để núp. Henry chậm chạp hơn. Mũi tên của Kioko đã găm vào đùi phải của ông ta và ông ta cũng đã ngã xuống.

Kioko xoay người chạy. Anh biết anh đã làm chậm chân bọn họ nhưng không được bao lâu. Ít nhất bây giờ Joe đã thoát hiểm. Khi chạy, anh nghe Henry hốt hoảng la và bối rối. Anh thấy một bụi cây và cái gì đó giống như những thân cây đã đánh dấu ở phía trước anh. Anh gần như ở bên cạnh bụi cây khi một trong những thân cây di chuyển và nhìn anh.

“Ayayaa, mamaa[8]”, anh thét lên. Anh thấy hai con báo xồ tới. Anh quay ngược và chạy về đường cũ. Anh có cảm giác những con báo đuổi kịp mình. Anh vòng qua bụi cây trước đó anh đã ẩn nấp khi bắn Joe; đối mặt với Ted. Ted nâng súng lên.

Kioko biết rõ sự chọn lựa của mình. Anh không thể dừng lại cũng không thể quay lui. Những con báo sẽ chụp được anh. Vì vậy anh cúi mình, thu người nhỏ lại xoay về bên phải chạy ngang qua Ted về hướng Henry đang quỳ, miệng há to.

Thế rồi một tiếng súng và anh bị văng lên. Anh ngã xuống nặng nề. Mình đã bị bắn, mình sắp chết, anh nghĩ khi vùng dậy và tiếp tục chạy, tận dụng sức lực mà anh biết anh chưa từng có. Thế rồi anh nghe một tiếng thét. Những con báo đã tấn công Ted và Henry. Kioko ngã khuỵu xuống, lết dần ra xa. Cơn đau đã tấn công anh. Nó đến từ mông bên phải của anh. Anh với tay ra sau và cảm thấy đàng sau anh, chiếc quần short ka ki ướt đẫm máu. Anh thở ra nhẹ nhõm. Anh đã sợ bị bắn trúng bụng hay ngực. Anh bò nhanh hơn và bắt đầu thấy khát. Khát và choáng váng. Anh biết mình phải cầm máu. Anh nghĩ đến Maria vợ anh. Anh không thể chết. Anh cần Maria. Maria và đứa trẻ chưa ra đời cần anh. Anh không thể bỏ họ. Mặt trăng đã khuất sau đám mây và Kioko ngã ra bất tỉnh.

Kioko đã sống sót qua cơn hiểm nghèo đó. Anh nhận ra những con chim kền kền đang bay vòng tròn trên đầu .Một nhóm thổ dân tìm thấy anh trước khi bầy chim kền kền định chén thịt anh. Ðó là chuyến đi săn cuối cùng của anh. Sau đó, anh gia nhập vào những người chiến đấu vì dân tộc.

Sau khi độc lập, nhận ra rằng vì không có học, không ai có thể cho anh một công việc kha khá. Anh quyết định trở thành một nông dân và xây dựng điền trang cùng với Maria. Syombua, đứa con gái duy nhất của anh được đi học và được vào trường đại học danh tiếng Makerere.

Những năm sau đầy mỹ mãn cho đến khi Maria gầy đi và phát ốm. Kioko đã bán đi đàn gia súc và một miếng đất lớn để chạy chữa cho vợ. Các bác sĩ đã nói bệnh của bà không thể chữa khỏi và đành phải cắt bỏ đôi vú tại bệnh viện quốc gia Kenyatta để kìm hãm căn bệnh đang tàn phá thân hình bà. Ông nhìn thấy vợ mỉm cười khi đau đớn và cố gượng. Ông lắng nghe tiếng rên khe khẽ của bà vào ban đêm mà cố không để ông nghe thấy. Bà không muốn ông lo lắng. Nhiều đêm ông nằm thao thức và lắng nghe bà, nước mắt lăn dài trên má. Ông ẵm bà như ẵm một đứa trẻ; một sáng chủ nhật, đầu gối trong lòng ông, bà đã chết trong túp lều mà họ đã cùng nhau xây dựng. Tâm hồn ông cũng đã chết theo bà.

Con gái ông, Syombua, muốn ông đến sống với cô ở Mombasa nhưng ông đã từ chối. Ông muốn ở gần bên Maria. Gia đình vợ sẽ đến thăm ông trong hai tuần tới và ông đã hy vọng mổ thịt con dê để đãi họ.

“Lại gãi mông nữa à?” Wambua nói đem Kioko trở về thực tại. Khi hồi tưởng quá khứ ông hay sờ vào mông nơi viên đạn vẫn còn nằm ở đó.

“Tôi đã không đi săn năm mươi năm rồi.” Ông nói.

“Anh bạn tôi ơi, quên điều đó đi”, Wambua nói và đặt tay lên vai Kioko. “Anh có thể mổ thịt con dê đen kia. Nhà vợ anh sẽ thưởng thức món thịt và chúng ta cũng thế”

“Nhưng...”

“Chúng ta biết nhau bao lâu rồi?” Wambua nói.”Những gì của tôi là của anh và những gì của anh là của tôi mà”

Kioko chậm rãi đứng dậy, Wambua cũng đứng lên theo.

“Cảm ơn anh”. Kioko nói.

Họ ôm nhau. Kioko trào nước mắt và ông liếc nhìn ra xa. Tế nhị, Wambua cũng nhìn ra xa. Kioko trở về căn chòi của mình. Ông thấy Chui, con chó đang cố đái lên mẩu đá giữa căn chòi. Nó lại trượt nữa.

Kioko mỉm cười và bước đến cây bạch đàn nơi Maria yên nghỉ và ngồi xuống. “Con dê đã chết hôm qua,” ông bắt đầu nói, lắc đầu, giọng nghẹn ngào.