NHỮNG BÍ MẬT CỦA XÁC ƯỚP

Đó là một buổi tối tháng 10 và một chiếc xe tải màu trắng lui vào trong kho phía sau của Bệnh Viện Tai Mũi Họng Hoàng Gia Luân đôn trong sự bảo vệ chặt chẽ. Trong xe là một thanh niên ngoại quốc trạc tuổi đôi mươi_ một nhân vật được đưa đi trong sự bí mật còn hơn Michael Jackson.

Nhà phẫu thuật tai hàng đầu Ghassan Alusi chờ đợi bệnh nhân của ông một cách lo lắng. Nỗi lo lắng của ông càng tăng thêm khi ông nhìn thấy có đến 6 người hộ tống thanh niên vào phòng nội soi.

Lần chụp CT[1] này khác xa so với thường lệ. Tên của bệnh nhân là Artemidorus và anh ta đã chết từ thế kỷ đầu tiên sau Công Nguyên. Những người cuối cùng nhìn thấy người Ai Cập dòng dõi quí phái bằng xương bằng thịt này là những người ướp xác. Họ đã ướp xác anh ta trong các loại dầu, muối, gia vị, rồi bọc trong 800 mét băng vải lanh sau đó họ niêm phong anh ta trong một chiếc vỏ bọc màu đỏ thật trang nhã, mà giờ đây người ta đang đem ra khỏi chiếc hòm gỗ foam-lined một cách cẩn thận.

Khi xác ướp được đặt trên băng tải của máy chụp, Alusi có thể thấy chiếc vỏ bọc được trang hoàng từ cổ đến chân trong 6 dải băng hoa mỹ bằng vàng lá, mô tả sự chiến thắng của trật tự vũ trụ đối với sự hỗn mang và những thần linh Ai Cập đã tiến hành các nghi thức lễ tang.  Giờ đây, ông hiểu tại sao Artemidorus là một trong những bảo vật vô giá nhất của Viện Bảo Tàng Anh Quốc và tại sao phòng trưng bày xác ướp  lại là nơi hấp dẫn nhất, có đến khoảng 5,5 triệu khách tham quan hàng năm.

Bằng cách đưa Artemidorus cùng với 13 “cư dân” khác của phòng trưng bày vào các bệnh viện Luân Đôn để nghiên cứu, Viện bảo tàng hy vọng ngành y khoa hiện đại sẽ làm sáng tỏ những bí mật của họ trong thời đại xa xưa.

Bạn đồng hành của Artemidorus là Joyce Filer, trợ lý đặc biệt về di hài người và động vật của Viện bảo tàng và là điều phối viên của việc khám nghiệm tử thi bằng công nghệ cao.

“Tôi làm việc với người chết” Filer nói. Vốn là một phụ nữ vui vẻ, chị đã từng làm việc với những người điếc như một nhà thính học trước khi chuyển nghề để trở thành một nhà Ai Cập học và là một người nhiệt tình săn tìm những manh mối dẫn đến các loại bệnh tật thời xa xưa từ các khúc xương cổ xưa.

Đã đến lúc nghiên cứu chiếc vỏ bọc bên ngoài của Artemidorus. Alusi gật đầu ra hiệu với nhân viên X quang và thế là cái xác ướp dài 170cm vàng óng lướt nhẹ nhàng  vào trong máy chụp.

Artemidorus được khai quật vào năm 1888 bởi ông tổ của ngành khoa học khảo cổ hiện đại, một người Anh mang tên William Matthew Flinders Petrie, ở Hawara, phía Tây Nam cách Cairo vài trăm km. Ông đã tìm thấy hàng trăm xác ướp chất đống bên trong những hầm đá, như thể họ đang được cất giữ.

Ba xác ướp làm ông để ý .” Một đám rước… tình cờ bắt gặp những ụ đá, lấp lánh dưới ánh mặt trời”, ông đã viết trong nhật ký của mình. “Họ thật là đẹp và đang trong điều kiện thật tốt. Tôi phải đem (họ) đi nguyên vẹn”

Tên của mỗi xác ướp được khắc ngang qua chiếc hộp đựng nó bằng tiếng Hy Lạp, ngôn ngữ của Alexander đại đế, người đã chinh phục Ai Cập năm 332 trước Công nguyên. Một người đọc “Vĩnh biệt Artemidorus”. Một thành viên của dòng dõi cao quí, anh là một trong những người Ai Cập cuối cùng được ướp khi sự truyền bá của đạo Cơ đốc đã chấm dứt tục lệ bảo tồn thi thể một cách công phu 3000 năm để đến lúc trở nên bất diệt trên thiên đàng.

Trong khi Fliders Petrie gởi 2 xác ướp  khác _ mà ông tin rằng đó là song thân của Artemidorus_ đến viện bảo tàng ở Cairo và Manchester, Artemidorus đã tìm được con đường của mình, không phải là đến thiên đàng mà là Luân Đôn. Nơi mà anh ta được giữ lại từ đó, thanh thản nằm yên dưới ánh đèn êm dịu của gian phòng số 62 trong khu bảo tồn Ai Cập của Viện Bảo Tàng Anh Quốc, nhìn chăm chăm vào hàng triệu người đang săm soi anh qua lồng kính số 22.

“Các bạn có thể thấy cái mũi hoàn toàn rõ ràng”, Ghassan Alusi sôi nổi nói khi máy chụp bắt đầu hiện rõ Artemidorus trên màn hình, một nhân ảnh thoáng hiện đầu tiên của anh trong 1897 năm.

Không giống như chụp X quang, chỉ phô bày hình ảnh của xương, máy chụp CT đưa ra hình ảnh 2 chiều cắt ngang hoặc những lát mỏng của mô. Đối với chi tiết cực lớn, Alusi đã điều chỉnh máy chụp vì vậy xác ướp sẽ ngừng lại để chụp từng 2milimet trên đường đi xuyên qua máy.

Ngay phía trên mũi, Joyce Filer và Alusi nhìn thấy có một lỗ đâm vào bên trong hộp sọ. Đây là nơi người ướp xác thường bắt đầu công việc ướp xác_ công việc này có thể mất đến 70 ngày _bằng cách cài một cái móc dài bằng kim loại vào trong mũi Artemidorus. Thực hiện điều này họ phải đẩy lên các xoang, vào bên trong sọ.

Việc lấy chất xám ra, họ phải rút từng chút từng chút một xuyên qua lỗ mũi rồi vứt đi. Bộ não không quan trọng đối với người Ai Cập cổ đại, họ tin rằng trái tim điều khiển toàn bộ những hoạt động của thể xác và tinh thần,

“Không giống như những xác ướp khác mà chúng ta đã nhìn thấy, không có thứ gì nhồi trong sọ”, Filers nhận xét khi xem những hình ảnh.

Một khi họ lấy não ra, những người ướp xác thường đổ nhựa thông nóng vào trong hộp sọ như một chất bảo quản và thường nhét đầy các hốc bằng vải lanh.

Thế nhưng khi máy chụp soi qua những lớp băng vải dày bên ngoài , có cái gì đó khá bất thường hiện ra. Alusi chỉ ra 8 vết nứt thẳng hình rẽ quạt ngang qua phía sau của hộp sọ.

“Hoàn toàn khác với những khớp sọ hình dợn sóng mà các bạn vẫn thấy ở hộp sọ bình thường”, ông giảng giải và  săm soi kỹ hơn.

“Không có dấu hiệu của sự liền lại xương; chúng gần như còn mới” Filer thêm vào. “Các bạn nghĩ sao?”

Alusi hạ giọng: “Nếu những vết nứt này không gây ra cái chết của anh ta, thì lúc chúng xảy ra cũng rất gần với cái chết . Ai đó hoặc cái gì đó đã cho anh ta một cú đấm tàn bạo”

Trong giây lát không ai nói một lời nào. Có phải họ đang khám phá ra một vụ giết người cổ xưa?

Sau 6 tiếng đồng hồ bên trong máy, Artemidorus trở về viện bảo tàng dưới sự yểm trợ của bóng tối, nguyên vẹn như trước.

Những đồng loại của anh không được may mắn như thế. Những người thích phiêu lưu mạo hiểm của thế kỷ 19 thích dọa những người khách của mình bằng cách mở một xác ướp sau bữa ăn tối. Một nhà thầu khoán người Mỹ đã đối phó với sự thiếu hụt vải vụn bằng cách mua những xác ướp với giá dưới 6 xu một ký lô, rồi bán những dải băng quấn cho các cửa hàng thịt dùng làm giấy gói thịt. Mark Twain  nói ông từng thấy những người đốt lò xúc những xác ướp cho vào lò đốt của một động cơ hơi nước.

Trở lại Bệnh viện Tai Mũi Họng, những hình ảnh của Artemidorus đã được mã số và truyền lưu vào một siêu máy tính trị giá 1,2 triệu đô la. Sử dụng một chương trình đặc biệt mà họ lập trình sẵn, Alusi và đồng nghiệp của ông đã tái dựng trên màn hình 700 hình cắt lớp của xác ướp, sắp xếp chúng lại từ ngón chân đến đầu.

Sau 3 ngày,  Joyce Filer đang nhìn chăm chú tấm hình ảo của Artemidorus. Giờ đây họ có thể xoay vòng và nghiên cứu anh ta ở mọi góc cạnh. Họ có thể lột bỏ lớp vải băng và tách từng khúc xương của anh. Filer có thể thấy rằng xương chậu của anh ta chưa hoàn thiện hẳn và răng khôn chưa phát triển đầy đủ, có thể suy ra rằng Artemidorus đã chết ở tuổi vừa quá đôi mươi.

Nhưng anh ta đã chết như thế nào? Filler không thể che dấu sự sững sờ khi hộp sọ của xác ướp mở ra trên màn hình để lộ một khoảng không tối sẫm bên trong. “Những đường nứt kia đi ngay vào bên trong”. Alusi nói khi họ nghiên cứu từng chi tiết nhỏ.

“Nó trông như thể một cú đánh phía sau đầu bằng một dụng cụ cùn” Filer giả thuyết. Không có một xác ướp nào trong viện bảo tàng Anh Quốc phải chịu một vết thương đầu tàn khốc như thế. Nhưng như thế đã đủ chứng tỏ rằng anh thanh niên này bị giết chết chưa?

Joy Filer kể về những phát hiện của mình cho John Taylor, người phụ trách xác ướp và cũng là chuyên gia hàng đầu thế giới về ướp xác.

“Có thể đó chỉ là một ngày xấu  đối với những người ướp xác. Filer nói.

Chị biết rằng những xác ướp, đặc biệt là những xác ướp trễ giống như Artemidorus, không luôn luôn được xử lý bằng nhiều kỹ xảo hoặc được tôn kính. “Nếu có đúng như thế thì chắc là họ đã đập đầu anh ta vào chiếc bàn ướp xác bằng đá với một sức mạnh phi thường”

Thế rồi có một điều bí ẩn của bàn chân anh ta. Hầu hết các xác ướp đều được quấn chân sao cho mắt cá ngay bên cạnh mắt cá. Các lòng bàn chân của Artemidorus đối diện với nhau nhưng hai đầu gối của anh lại được buộc chặt vào nhau, một việc không thể có đối với cơ thể nếu không vì bị trói buộc hoặc bị gãy xương. Tuy nhiên những hình ảnh cho thấy không hề có dấu hiệu nào của hai trường hợp đó.

Căn cứ vào sự thiếu hụt phần thịt trên cơ thể của anh ta, Filer nhận xét thêm rằng anh thanh niên này đã ở trong trạng thái thối rửa thảm hại khi những người ướp xác khởi công. Có lẽ là thân thể anh ta đã bị trói chặt trong khi chờ đợi? Taylor mỉm cười. Đó chỉ là lý thuyết xa vời. Giống như những thám tử, các nhà Ai Cập học thích làm việc với thực tế.

Trong khi chứng cứ về lý do cái chết của anh ta vẫn còn chưa xác định, từ bên kia thế giới Artemidorus đang hỗ trợ Ghassan Alusi nhiều ích lợi trong cuộc sống. Không giống như một bệnh nhân còn sống, một xác ướp có thể phơi mình ra để cung cấp những hình ảnh có độ phân giải cao mà không sợ tác hại của lượng phóng xạ quá lớn. Điều này cho phép Alusi thí nghiệm với kỹ thuật chụp cắt lớp nhờ đó có thể chẩn đoán sớm và chi tiết hơn những vấn đề của tai. Ông cũng có thể thử nghiệm với các kỹ thuật giải phẫu trên thực tế ảo, nhờ đó giảm thiểu đến mức tối đa những nguy hiểm cho bệnh nhân, và giảm bớt  thời gian phẫu thuật.

“Tai là một trong những phẫu trường khó nhất đối với việc giải phẫu” Alusi giải thích. “Trong một diện tích không lớn hơn một quả nho khô mà các bạn có động mạch cảnh chủ, ốc tai, các ống bán khuyên, những dây thần kinh mặt và xoang, tất cả hoàn toàn được bao quanh bằng xương.

Xác ướp giờ đây hỗ trợ cho nền y học hiện đại hơn bao giờ hết. Một dự án chính tại Viện bảo tàng Manchester là sử dụng các mô được giữ lại từ xác ướp để khám phá thêm về bệnh do ký sinh trùng thông thường ở người Ai Cập, bệnh sán máng. Với những mẫu góp nhặt từ những xác ướp vòng quanh thế giới, người ta hy vọng rằng cuộc nghiên cứu này có thể đem đến cho các bác sĩ  một ý tưởng về hướng điều trị mới trong điều kiện hiện nay.

Các khoa học gia ở Mỹ cũng dùng AND từ xác ướp để nghiên cứu sự tiến hóa của bệnh lao, điều này có thể cung cấp thêm sự hiểu biết cặn kẽ cách khống chế căn bệnh này.

Công việc khám phá sự sống vẫn còn là điều cần thiết phải làm. Thêm một điều khác nữa về trường hợp xác ướp Artemidorus là chân dung của anh được sơn bằng dầu và sáp  trên gỗ chanh và đặt phía trên khuôn mặt của anh ta

Nhìn chằm chằm vào chúng ta bằng đôi mắt to màu nâu, ba phần tư khuôn mặt  nghiêng của một thanh niên trẻ đẹp với chiếc mũi dài và đôi môi rộng màu hồng nhạt.  Anh ta trông giống như một trong những người La Mã, những người thời đó đang đổ xô vào nước anh, hơn là giống một người Ai Cập. Mái tóc của anh màu nâu sẫm chải về phía trước, trên đó đeo một vòng bằng vàng lá hình những chiếc lá và hạt. Bộ áo màu trắng tương phản với nước da màu nâu.

Không giống như những xác ướp ở  thời kỳ trước đó, người nghệ sĩ sử dụng ánh sáng, bóng tối và phối cảnh. Bức chân dung này trông có vẻ còn rất mới, như thể mới vẽ ngày hôm qua, dĩ nhiên nó là một trong số những bức tranh  xưa nhất mà con người biết đến.

“Nhưng như thế thì anh ta “thực sự” trông giống ai? Joyce Filer hỏi các bác sĩ. “Máy tính có thể cung cấp cho chúng ta ýù tưởng khả dĩ nào về người đàn ông trong đó không?”

Kỹ sư về công nghệ sinh học người Brazil Joao Campos, tiến sĩ về phân tích và đo đạc các khuôn mặt, người lý tưởng cho công việc này. Thế mà khi ông chăm chú nhìn lên màn hình ông chỉ còn thấy hầu hết phần thịt đã biến khỏi chiếc sọ của xác ướp.

May mắn thay, ông có thể lấy ra được những dữ liệu về cấu trúc xương tiêu chuẩn của một thanh niên nguồn gốc Địa Trung Hải và đắp thêm thịt vào khuôn mặt bí ẩn đó bằng cách thêm vào 52 điểm chỉ giới. Một bản phác thảo giống như những đường viền trên một bản đồ, được sử dụng trong việc tái hiện lại khuôn mặt để phô bày ra bề sâu và độ dày của mô quanh mắt, mũi, hàm dưới v.v…

Không bao lâu, xương sọ của Aetemidorus được đắp vào một lớp “thịt” bằng máy tính, song anh ta trông vẫn còn thiếu sinh khí. Campos xoay sang bức chân dung. Khi ông chụp bức chân dung vào trong máy vi tính, khuôn mặt của Artemidorus được mã hóa thành hàng triệu con số và sau đó chúng được dịch lại thành một bức ảnh màu trên màn hình. Bây giờ Campos bắt đầu đặt bức chân dung lên bản phác thảo khuôn mặt, trải rộng ra và kéo giống như thể một cái mặt nạ bằng cao su cho đến khi nó vừa với những đường viền.

Bức chân dung thì có hình trái xoan và cằm nhỏ, trong khi đó xương sọ của Artemidorus thì bè bè và hàm vuông. Bức chân dung thì hơi nghiêng và mang tính hội họa còn hình chụp thì chính diện và mang tính khoa học. Sau vài giờ xoay trở nhào nặn, Campos đã đưa kết quả cho John Taylor và Joyce Filer xem. Nó đã sáng tỏ hoàn toàn. Đang nhìn chằm chằm vào họ đó là Artemidorus thật sự.

Khi những xác ướp trở về lại Viện Bảo Tàng Anh Quốc, họ đã nói với chúng ta thật nhiều về họ. Máy chụp  đã cho biết, cũng giống như chúng ta, những người Ai Cập cổ đại đã phải chịu đựng bệnh viêm khớp và chứng loãng xương. Không giống chúng ta, họ có những vấn đề về răng trầm trọng. Những chiếc răng mòn đến chân răng và bị áp–xe là kết quả của việc ăn bánh mì bẩn có lẫn cát và sạn. Những đền đài của họ có thể rất ngoạn mục nhưng bệnh phổi và các bệnh đường hô hấp là những sát thủ thông thường tiềm ẩn bên trong nơi cư trú đầy khói của họ.

Phía trước lồng kính số 22 một dãy trẻ em bị ép vào tấm kính. “Trông ghê quá!” một em rùn vai.

Ngay bên cạnh lồng kính của Artemidorus là hình ảnh được tái hiện lại trên máy tính của anh và lời giải thích vì sao anh đến đây bằng một khuôn mặt mới. Nét mặt của anh mạnh mẽ và buồn hơn so với bức chân dung mai táng. 

Joyce Filer bị thuyết phục rằng anh đã sinh ra trong gia đình Ai Cập-La Mã, điều đó giải thích cho cái ngoại hình mạnh mẽ kiểu người Địa Trung Hải của anh và dòng chữ khắc trên chiếc vỏ hộp.

Song với những gì máy chụp thể hiện thì không còn nghi ngờ gì nữa, người nghệ sĩ đã ưu ái với chàng thanh niên Artemidorus hơn nhiều so với những tay ướp xác hoặc kẻ ám sát cổ đại vô danh kia.

Theo Reader’s Digest 11/2000

[1] Chụp Cắt Lớp,(tạo ra những hình ảnh mặt cắt ngang của cấu trúc cơ thể bên trong, sử dụng máy chụp qua trục điều khiển bằng máy vi tính )

Nhị Tường dịch